Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết 222/2025 về phát triển trung tâm tài chính quốc tế đánh dấu một bước đi chính sách quan trọng. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tham vọng này, điều cốt lõi không nằm ở vị trí địa lý hay hạ tầng vật chất, mà ở khả năng thiết kế một cấu trúc thể chế đủ hấp dẫn và tương thích với chuẩn mực toàn cầu. Bài toán không đơn thuần là tạo ra "không gian" mà để trung tâm tài chính mang tính quốc tế thực chất, đủ sức tạo dựng niềm tin thị trường và thu hút dòng vốn xuyên biên giới.

Khái niệm “trung tâm tài chính quốc tế” thường được gắn với hình ảnh một không gian sôi động của các định chế tài chính, tòa nhà cao tầng, hay dòng vốn ngoại. Nhưng thực tế, để hình thành một TTTCQT đúng nghĩa, cần hiểu rõ và giải quyết ba yếu tố cốt lõi: "trung tâm", "tài chính" và "quốc tế".

Một trung tâm tài chính quốc tế không chỉ gắn với các định chế tài chính, tòa nhà cao tầng. Ảnh: TL

“Trung tâm” không chỉ là một khu đô thị hiện đại với các ngân hàng quốc tế, mà là một thiết chế vận hành độc lập, có thể kết nối hiệu quả các cấu phần tài chính trong và ngoài nước. Có thể là từ thị trường vốn, phái sinh, bảo hiểm đến tài sản số và các sản phẩm đầu tư dài hạn. Cấu trúc này phải tạo được “đồng vận thể chế”, có thể hình dung về một hệ sinh thái đủ hấp dẫn để dòng vốn không chỉ chảy về mà còn được phân phối, tái cơ cấu và tối ưu hoá theo chiến lược quốc gia. Khi đó, “trung tâm” không còn là nơi diễn ra các giao dịch tài chính, mà trở thành nơi cấu trúc nên các dòng vốn mới, từ đầu tư, tiết kiệm cho tới phát triển hạ tầng.

Ở cấp độ sâu hơn, “tài chính” trong TTTCQT không chỉ phục vụ nhà đầu tư tư nhân hay doanh nghiệp, mà còn mở rộng tới khu vực công. Chính quyền địa phương có thể phát hành trái phiếu dài hạn để gọi vốn hạ tầng; các doanh nghiệp nhà nước có thể IPO theo chuẩn quốc tế; và các dự án hợp tác công – tư có thể được cấu trúc, gọi vốn và triển khai với cơ chế chia sẻ rủi ro minh bạch và hiệu quả. Nói cách khác, TTTCQT không chỉ cung cấp dịch vụ tài chính – nó tạo dựng một hạ tầng thị trường, nơi các dòng vốn trực tiếp (góp vốn, cổ phần) và gián tiếp (trái phiếu, quỹ đầu tư) có thể gặp nhau một cách có tổ chức, được định giá minh bạch và giao dịch hiệu quả. Một Trung tâm như vậy không đơn giản là cung cấp dịch vụ gửi tiền hay cho vay mà là nơi các loại tài sản tài chính mới được tạo ra, tái cấu trúc, và đưa vào lưu thông.

“Quốc tế” cũng không nên được hiểu hẹp là thu hút vốn ngoại. Một TTTCQT muốn được công nhận phải đảm bảo hành lang pháp lý tương thích toàn cầu, khả năng sử dụng đa ngôn ngữ, đồng tiền giao dịch mạnh và cơ chế trọng tài độc lập. Mô hình của Astana (Kazakhstan) sử dụng luật Anh, giao dịch bằng đô la và vận hành bằng tiếng Anh là một ví dụ thể hiện rõ điều này.

Muốn tiến xa hơn “giấc mơ không gian”, TTTCQT tại Việt Nam cần được thiết kế với cấu trúc thể chế đủ mạnh và mô hình vận hành linh hoạt. Ba hành động nên được đặt lên bàn ngay từ đầu.

Thứ nhất, thiết lập một cơ quan vận hành độc lập, có quyền cấp phép, quản lý và điều phối toàn bộ hoạt động trong trung tâm. Cơ quan điều hành TTTCQT cần được tách biệt với hệ thống hành chính hiện hữu và quan trọng nhất là có thẩm quyền thiết kế cơ chế vận hành phù hợp với thị trường toàn cầu.

Thứ hai, xây dựng hành lang pháp lý riêng biệt. Các mô hình TTTCQT thành công đều có hệ thống luật riêng biệt, linh hoạt hơn luật quốc gia, nhưng vẫn đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế. Hệ thống này phải đủ linh hoạt để điều chỉnh theo tín hiệu thị trường, và đủ ổn định. Đây là điều kiện tiên quyết để tạo sự khác biệt và thu hút nhà đầu tư rời mội trường đầu tư quen thuộc mà dịch chuyển đến đầu tư ở trung tâm mới này.

Thứ ba, đàm phán, kết nối, và huy động nguồn lực. Trước khi chính thức vận hành, cần thực hiện các vòng đàm phán với các định chế tài chính toàn cầu, thiết lập cơ chế “sandbox” thử nghiệm, ký kết các thỏa thuận hợp tác quốc tế, và khởi động các chiến dịch huy động vốn đầu tư hạ tầng bao gồm cả công nghệ và nhân lực.

Về lựa chọn thị trường khởi đầu, không nên bắt đầu bằng những lĩnh vực mà Việt Nam chưa có năng lực kiểm soát nội tại như fintech, blockchain hay tài sản số. Những lĩnh vực này tuy có tiềm năng tăng trưởng cao, nhưng lại phụ thuộc lớn vào công nghệ nước ngoài, đặt ra thách thức về giám sát và an ninh tài chính. Chỉ khi quốc gia đã làm chủ được nền tảng công nghệ, mới nên từng bước mở rộng sang các lĩnh vực này.

Thay vào đó, thị trường phái sinh hàng hóa gắn với lợi thế nông sản như cà phê, gạo, cao su  nên là hướng đi chiến lược ban đầu. Đây là những mặt hàng mà Việt Nam đã có vị thế xuất khẩu lớn, chuỗi cung ứng mạnh và nhu cầu quốc tế cao. Việc đưa các sản phẩm này vào giao dịch trong TTTCQT với chuẩn mực quốc tế không chỉ giúp định giá công bằng, mà còn mở ra cơ hội để Việt Nam trở thành trung tâm thanh khoản và định giá hàng hóa nông sản khu vực.

Không chỉ là thiết kế mà phải là thực thi

Bài học từ Astana International Financial Centre (AIFC) cho thấy, một TTTCQT có thể ra đời với tầm nhìn lớn, nhưng nếu thiếu thể chế thực chất và cơ chế vận hành minh bạch, dễ rơi vào tình trạng hình thức. Với sự hiện diện rải rác của các định chế, nhưng thiếu chiều sâu thị trường và chức năng tài chính lõi.

Trung tâm tài chính không chỉ là một không gian giao dịch tài chính mà còn trở thành công cụ điều tiết vĩ mô. Ảnh: N.K

Việt Nam có cơ hội tốt để không lặp lại mô hình đó, vấn đề là cần tránh tư duy “chỉ cần có tên gọi là thành trung tâm”. Thực chất phải đến từ khả năng định hình thị trường tài chính, vai trò trung gian vốn, công cụ điều tiết rủi ro và năng lực kết nối toàn cầu.

Nếu được thiết kế đúng, TTTCQT không chỉ là một không gian giao dịch tài chính mà còn trở thành công cụ điều tiết vĩ mô. Ví dụ, thị trường trái phiếu địa phương có thể tìm được chuẩn mực quốc tế từ đây. Doanh nghiệp nhà nước muốn IPO có thể được niêm yết trong môi trường pháp lý linh hoạt hơn, hướng đến nhà đầu tư toàn cầu.

Từ đó, TTTCQT có thể trở thành bệ đỡ cho chính sách phát triển dài hạn bao gồm cả huy động vốn cho hạ tầng, nâng cao năng lực cạnh tranh tài chính và cải thiện hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ.

Đặc biệt có ba điều kiện nền tảng cần được đảm bảo là cam kết thể chế cấp cao, duy trì xuyên suốt trong các giai đoạn chính trị – kinh tế khác nhau; Nguồn lực công nghệ, nhân lực, đặc biệt là hệ thống dữ liệu, nền tảng số và đội ngũ vận hành chuyên nghiệp, đa ngôn ngữ; Mạng lưới liên kết quốc tế, gồm các định chế tài chính lớn, sàn giao dịch và trọng tài quốc tế.

Tất nhiên, cần thừa nhận rằng bất kỳ trung tâm nào ở giai đoạn đầu cũng có thể đạt được thành tựu ấn tượng mà chưa lộ rõ các rủi ro dài hạn. AIFC cũng là một ví dụ điển hình, mô hình vận hành của họ trong những năm đầu có thể ví như mùa hoa anh đào nở rực rỡ, thu hút ánh nhìn, nhưng chưa phản ánh hết những thách thức phía sau. Bài học ở đây là không nên say sưa với thành công bước đầu, mà phải chuẩn bị sẵn năng lực quản trị rủi ro và điều chỉnh thể chế liên tục, theo đúng tư duy “thử nghiệm – thích nghi – ổn định”.

Ngoài ra, nếu phải chỉ ra ba điều kiện then chốt để một TTTCQT thành công bền vững, thì đó là: (i) Cam kết ủng hộ cao nhất từ trung ương, đảm bảo tính liên tục và kiên định về mặt thể chế; (ii) Nguồn lực tài chính đủ mạnh để đầu tư cho hạ tầng số, hệ thống giao dịch và trung tâm dữ liệu tốc độ cao, nơi mọi xử lý có thể hoàn tất trong ngày, thậm chí trong giờ và (iii) Đội ngũ nhân sự có trình độ quốc tế, từ điều hành, luật pháp đến công nghệ và quản trị rủi ro. Đây là yếu tố đảm bảo trung tâm không chỉ “trông hiện đại”, mà thực sự “vận hành hiện đại”.

Một trung tâm tài chính quốc tế không chỉ đơn thuần là nơi đặt trụ sở ngân hàng nước ngoài. Đó phải là một thể chế, nơi dòng vốn được cấu trúc lại, nơi sản phẩm tài chính được tạo ra và nơi nền kinh tế có thêm một công cụ để thực hiện chiến lược phát triển quốc gia.

Nếu nhìn đúng và làm thật, TTTCQT có thể là bước ngoặt giúp Việt Nam vượt lên chuỗi giá trị tài chính toàn cầu. Còn nếu dừng lại ở những tòa nhà chọc trời và vài cuộc hội thảo mang tính lễ nghi – sẽ lại thêm một cơ hội phát triển bị “pha loãng”.

(*) Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Công nghệ ngân hàng, thuộc Trường Đại học Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TPHCM

Link gốc