Cuộc đối đầu công nghệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang bước sang một chương mới. Khi các hãng công nghệ Trung Quốc ngày càng mạnh mẽ vươn ra toàn cầu với các sản phẩm trí tuệ nhân tạo (AI), Washington buộc phải điều chỉnh chiến lược, chuyển từ ngăn chặn sang “quản lý” sự phổ biến của AI. Đằng sau sự thay đổi này là những hệ lụy tài chính, địa chính trị và pháp lý mà cộng đồng doanh nghiệp toàn cầu khó có thể phớt lờ.

Mỹ đổi chiến lược ứng phó Trung Quốc

Trong một bước đi thể hiện sự cứng rắn, chính quyền Tổng thống Donald Trump mới đây đã phát cảnh báo với các công ty toàn cầu rằng việc sử dụng bộ vi xử lý AI Ascend 910 của Huawei mà không có sự cho phép sẽ bị trừng phạt theo luật pháp Mỹ.

Tuy nhiên, động thái này cũng là lời thừa nhận ngầm rằng công nghệ bán dẫn của Trung Quốc đã đạt đến ngưỡng đủ hấp dẫn với các người dùng thương mại quốc tế, trong một số trường hợp, là lựa chọn thay thế có chi phí cạnh tranh so với sản phẩm Mỹ.

Không chỉ cảnh báo về chip 910, Mỹ còn đưa thêm các dòng chip 901B, C và D của Huawei vào danh sách kiểm soát xuất khẩu, do nghi ngờ các chip này sử dụng linh kiện Đài Loan sản xuất từ công nghệ Mỹ.

Song song đó, Bộ Thương mại Mỹ bất ngờ hủy bỏ “Khuôn khổ Khuếch tán Trí tuệ Nhân tạo” do chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden ban hành, vốn nhằm hạn chế xuất khẩu công nghệ AI sang các đối thủ như Trung Quốc.

Động thái này cho thấy Washington đã nhận ra rằng việc cản trở hoàn toàn sự phát triển AI của Trung Quốc là điều không khả thi. Trong bối cảnh các công ty Trung Quốc không ngừng mở rộng năng lực sản xuất và tiếp cận các thị trường mới, Mỹ đang chuyển hướng từ “ngăn chặn tuyệt đối” sang “kiểm soát có điều kiện” việc lan rộng công nghệ AI với mục tiêu bảo vệ lợi ích thương mại của doanh nghiệp Mỹ trước một cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Huawei ra mắt chip AI Ascend 910 năm 2019 (Ảnh: Chinamoneynetwork)

Một câu hỏi lớn được đặt ra: Nếu các quốc gia thứ ba có thể lựa chọn công nghệ AI “Made in China” với hiệu năng cao và chi phí thấp, Mỹ có sẵn sàng đánh đổi lợi ích kinh tế trong nước để giữ vững ưu thế công nghệ chiến lược?

Chip Trung Quốc trỗi dậy, đe dọa vị thế tài chính của Mỹ

Trong khi Mỹ vẫn giữ thế độc tôn ở phân khúc chip AI cao cấp với các sản phẩm của Nvidia, đặc biệt là A100 và H100, thì Trung Quốc đang thu hẹp khoảng cách đáng kể.

Ascend 910B, dòng chip chủ lực của Huawei, hiện đã tiệm cận sức mạnh xử lý của A100 và có lợi thế lớn về giá thành. Đặc biệt, các linh kiện chính trong chip Ascend đều do Trung Quốc sản xuất, giúp tránh rủi ro từ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ.

Huawei hiện nhắm tới chiến lược cung cấp “giải pháp trọn gói”, một nền tảng AI toàn diện, tích hợp cả phần cứng và phần mềm với mức giá cạnh tranh. Nếu thành công vượt qua các rào cản sản xuất, công ty này có thể trở thành đối thủ thực sự trong mảng AI cho thị trường đang phát triển.

Trong khi đó, Malaysia gần đây cũng công bố sáng kiến hạ tầng AI quốc gia, ban đầu dự kiến chạy trên chip Huawei. Các công ty công nghệ Trung Quốc như Alibaba cũng đang giành được thị phần tại Trung Đông nhờ tích hợp AI vào các dịch vụ đám mây.

Về phía các công ty không đặt AI làm lõi kinh doanh như ô tô, viễn thông, tài chính, một giải pháp AI giá rẻ nhưng đủ mạnh từ Trung Quốc có thể là lựa chọn hấp dẫn.

Nhân viên vận hành máy móc trong một xưởng bán dẫn tại thành phố Tô Châu, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc (Ảnh: Getty Images)

Ví dụ, các hãng ô tô Đức đang thử nghiệm tích hợp DeepSeek, nền tảng AI nội địa Trung Quốc vào dòng xe bán tại thị trường Trung Quốc. Cùng lúc đó, hàng loạt nhà mạng quốc tế từng có quan hệ hợp tác lâu dài với Huawei cũng được dự đoán sẽ sớm tiếp cận các dòng chip AI mới từ Trung Quốc.

Dù vậy, chip của Nvidia vẫn duy trì lợi thế vượt trội về hiệu năng, độ ổn định và hệ sinh thái phần mềm khiến các startup AI hàng đầu và các phòng R&D tại Thung lũng Silicon tiếp tục trung thành.

Tuy nhiên, nếu xu hướng “giá trị vượt trội” của Trung Quốc tiếp tục lan rộng, các tập đoàn đa quốc gia sẽ phải tính toán lại bài toán chi phí và lợi ích trong lựa chọn nhà cung cấp AI.

Căng thẳng pháp lý và rủi ro địa chính trị gia tăng
Phản ứng trước các đe dọa từ Mỹ, Bắc Kinh đã không đứng yên. Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố sẽ sử dụng Luật chống trừng phạt nước ngoài (ASFL) để trừng phạt bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào tuân thủ yêu cầu của Mỹ liên quan đến việc không sử dụng chip AI của Huawei.

Đây là lần đầu tiên Bắc Kinh công khai gắn một hành động cụ thể của Mỹ với khả năng áp dụng luật trừng phạt đối ứng, mở đường để Huawei có thể khởi kiện các thực thể “tuân thủ lệnh cấm” theo quy định trong nước.

Trung Quốc thông qua Luật chống trừng phạt nước ngoài năm 2021 (Ảnh: AFP)

Tuyên bố này không chỉ mang tính biểu tượng. Theo ASFL, Trung Quốc có thể đóng băng tài sản, hạn chế đầu tư hoặc áp dụng các biện pháp trừng phạt khác đối với các thực thể được coi là “thực thi, hỗ trợ hay ủng hộ” biện pháp của Mỹ.

Luật này dù mới công bố hướng dẫn vào tháng 3/2025, song nó nhanh chóng trở thành công cụ pháp lý mang tính răn đe trong môi trường cạnh tranh công nghệ toàn cầu.

Thêm vào đó, việc Trung Quốc chỉ nhắm vào động thái cảnh báo của chính quyền Tổng thống Trump mà bỏ qua quyết định hủy bỏ khuôn khổ AI thời ông Biden càng cho thấy Bắc Kinh đã tính toán kỹ.

Từ lâu, các nhà lãnh đạo Trung Quốc, bao gồm cả người sáng lập Huawei, ông Ren Zhengfei đã kêu gọi giới công nghệ nước này đẩy mạnh nghiên cứu lõi và vươn ra toàn cầu để đối phó cạnh tranh quốc tế.

Sự đối đầu pháp lý giữa hai cường quốc đang đẩy các nước thứ ba, đặc biệt là các đối tác thương mại song phương với cả Mỹ và Trung Quốc vào thế lưỡng nan.

Doanh nghiệp đa quốc gia buộc phải cân nhắc kỹ giữa rủi ro vi phạm luật Mỹ (với mức phạt cao, mất quyền xuất khẩu, thậm chí tù giam) và nguy cơ bị trừng phạt theo luật Trung Quốc nếu “tuân thủ quá mức” các quy định của Washington.

Trong bối cảnh các hệ thống pháp lý đang ngày càng mang tính “ngoài lãnh thổ”, khả năng đưa ra quyết định chiến lược, đảm bảo tuân thủ luật pháp kép và bảo vệ chuỗi cung ứng toàn cầu trở thành bài toán tài chính không nhỏ đối với các công ty công nghệ, sản xuất, và dịch vụ.

Nhân viên Trung Quốc làm việc trong một xưởng bán dẫn (Ảnh: Getty Images)

Sự chuyển hướng của cuộc cạnh tranh công nghệ Mỹ – Trung từ chiến tuyến kỹ thuật sang mặt trận pháp lý và thương mại đang định hình lại bức tranh AI toàn cầu. Trong khi Washington vẫn chưa đưa ra kế hoạch rõ ràng thay thế cho khung kiểm soát AI, phía Trung Quốc lại đang gia tăng sức ép với các đối tác quốc tế nhằm thúc đẩy chip nội địa.

Trong ngắn hạn, điều này có thể tạo ra sự phân cực trong chuỗi cung ứng AI toàn cầu. Về dài hạn, giới đầu tư và doanh nghiệp cần theo dõi sát những biến động địa chính trị và pháp lý để tránh rơi vào “bẫy trừng phạt kép” khi không chỉ công nghệ, mà tài chính và luật pháp cũng trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược.

Theo MERICS

Thanh Trúc-Link gốc