Thỏa thuận thương mại giữa Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đã chấm dứt một giai đoạn bất ổn thương mại giữa đôi bờ Đại Tây Dương. Tuy nhiên về lâu dài, EU có nguy cơ rơi vào bất đồng nội bộ và chủ nghĩa bảo hộ gây hại, đồng thời mất dần sức nặng trong đàm phán quốc tế.
Dấu chấm hết cho 80 năm nỗ lực xóa bỏ rào cản thương mại
Theo nhiều chuyên gia, điều an ủi duy nhất cho EU trong thỏa thuận thuế quan với Mỹ có lẽ là: mọi chuyện lẽ ra còn có thể tồi tệ hơn nữa.
Sau cùng thì, mức thuế 15% mà Mỹ sẽ áp lên gần như toàn bộ hàng nhập khẩu từ châu Âu chỉ bằng một nửa mức 30% mà Tổng thống Donald Trump từng đe dọa. Mức thuế này cũng không cao hơn mức thuế cơ sở mà Mỹ đang áp lên nhiều đối tác thương mại khác, nên hàng hóa EU sẽ không chịu thiệt quá nhiều về tính cạnh tranh. Bên cạnh đó, thỏa thuận cũng đã chấm dứt được tình trạng bất ổn và khó đoán định bao trùm lên thương mại xuyên Đại Tây Dương từ đầu năm đến nay.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng đây là một thỏa thuận hoàn toàn bất lợi đối với EU. Ngân hàng Goldman Sachs ước tính nền kinh tế khu vực đồng tiền chung euro sẽ bị thiệt hại khoảng 0,4 điểm % GDP vào cuối năm 2026 do thỏa thuận này. Quan trọng hơn cả, thỏa thuận này đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ Mỹ - EU, với những hệ lụy có thể kéo dài rất lâu sau khi các mức thuế được thực thi.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen bắt tay nhau khi công bố thỏa thuận thương mại Mỹ-EU vào ngày 27/7 tại Turnberry, Scotland. (Ảnh: Getty Images).
Thỏa thuận thuế quan mới đây đã đặt dấu chấm hết cho 80 năm nỗ lực giảm các rào cản thương mại xuyên Đại Tây Dương và làm sâu sắc quan hệ kinh tế giữa 2 bờ.
Những nỗ lực ấy bắt đầu từ sau Thế chiến II, khi châu Âu và Mỹ cố gắng khắc phục hậu quả do chính sách bảo hộ của Mỹ trong thập niên 1920 - 1930 gây ra. Năm 1947, Mỹ và châu Âu cùng thúc đẩy Hiệp định Chung về Thuế quan và Thương mại (GATT), nhằm xây dựng một hệ thống toàn cầu mới dựa trên luật lệ. Trong những thập kỷ tiếp theo, ngày càng nhiều quốc gia tham gia, thuế quan giảm mạnh và GATT được chuyển hóa thành Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Đỉnh cao của quan hệ thương mại EU - Mỹ là năm 2013, khi 2 bên khởi động đàm phán Hiệp định Đối tác Thương mại và Đầu tư Xuyên Đại Tây Dương (TTIP). Đây đã có thể là thỏa thuận tự do thương mại tham vọng nhất thế giới, nhằm loại bỏ các rào cản phi thuế trong các lĩnh vực như tiêu chuẩn thực phẩm, dịch vụ tài chính, dược phẩm và đấu thầu chính phủ. Tuy nhiên, TTIP đã thất bại sau sự kiện Anh rời EU (Brexit), và sự miễn cưỡng từ cả 2 phía trong việc từ bỏ quyền tự chủ quản lý ở các lĩnh vực nhạy cảm như tài chính và nông nghiệp. Dù vậy, nỗ lực thúc đẩy tự do hóa thương mại ở quy mô hạn chế hơn vẫn được 2 bên duy trì.
Đỉnh cao của quan hệ thương mại EU - Mỹ là năm 2013, khi 2 bên khởi động đàm phán Hiệp định Đối tác Thương mại và Đầu tư Xuyên Đại Tây Dương (TTIP). (Ảnh: Getty Images).
Thỏa thuận thuế quan mới đây đã xóa bỏ những hy vọng cuối cùng về việc dỡ bỏ các rào cản phi thuế - vốn là nguồn gốc gây căng thẳng lâu dài giữa 2 bên. Thành công duy nhất của EU trong đàm phán là giữ vững lập trường trước sức ép từ phía Mỹ muốn viết lại các quy định của châu Âu về nông nghiệp và dịch vụ kỹ thuật số. Đổi lại, châu Âu rơi vào thế bất lợi kép: phải chịu thuế nhập khẩu cao hơn, trong khi quyền tiếp cận thị trường Mỹ không được cải thiện.
Theo nhiều chuyên gia, khó có khả năng chính quyền Tổng thống Trump hay các đời tổng thống tiếp theo đảo ngược các mức thuế hiện tại. Theo Tổng thống Trump, doanh thu từ thuế quan đã tăng gấp 4 lần vào tháng 5, Washington hy vọng điều này sẽ giúp thu hẹp phần nào khoản thâm hụt ngân sách 3.400 tỷ USD.
Uy tín của EU bị xói mòn
Một điểm quan trọng khác là việc EU nhượng bộ trước Mỹ có thể làm xói mòn niềm tin vào Brussels. Về lâu dài điều này sẽ làm suy yếu sự ủng hộ dành cho tự do thương mại và hội nhập sâu hơn trong nội bộ khối. Các đảng dân túy cánh hữu ở châu Âu đã nhanh chóng tận dụng thỏa thuận này như bằng chứng cho thấy EU không đủ khả năng bảo vệ lợi ích quốc gia.
Lãnh đạo cực hữu Pháp Marine Le Pen chỉ trích thỏa thuận là một “thất bại chính trị, kinh tế và đạo đức”, cho thấy chủ quyền quốc gia đang bị đè bẹp “dưới sức nặng của bộ máy quan liêu Brussels”. Bà Alice Weidel, đồng lãnh đạo đảng AfD cực hữu tại Đức, gọi thỏa thuận là một “sự thừa nhận thất bại của EU”, trong khi Thủ tướng Hungary Viktor Orban thì mỉa mai rằng ông Trump đã “ăn ngấu nghiến bà Ursula von der Leyen ngay từ bữa sáng”.
Bên cạnh đó, ngày càng có nhiều lời kêu gọi trong EU về việc bảo vệ các ngành công nghiệp - nhiều người lo ngại hàng hóa các nước bị Mỹ tăng thuế sẽ tràn vào châu Âu. Theo đó, các nhà sản xuất thép châu Âu đang yêu cầu được bảo hộ trước làn sóng thép giá rẻ tràn vào do Mỹ áp mức thuế 50% lên thép nhập khẩu từ các nước.
Hơn nữa, việc EU bị coi là “mềm yếu” cũng khiến vị thế của khối trong các cuộc đàm phán tương lai suy yếu. Hội nghị thượng đỉnh EU - Trung Quốc trong tháng này đã không đạt được tiến triển nào trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại, một phần vì Bắc Kinh không muốn nhượng bộ một EU bị đánh giá là không có đòn bẩy trong đàm phán.
Hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc mới đây đã không đạt được bất kỳ tiến triển nào trong việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến thương mại. (Ảnh: Getty Images).
Mới chỉ vài tuần trước, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Christine Lagarde còn nói về viễn cảnh đầy hứa hẹn mang tên “thời khắc toàn cầu của đồng euro”. Tuy nhiên, việc EU không thể tự bảo vệ hiệu quả lợi ích của chính mình đang làm suy yếu vai trò toàn cầu của đồng euro.
Thỏa thuận thuế quan đã chấm dứt một giai đoạn bất ổn ngắn hạn, như lời bà von der Leyen. Tuy nhiên về lâu dài, EU dường như dễ rơi vào bất đồng nội bộ và chủ nghĩa bảo hộ gây hại, đồng thời mất đi khả năng đàm phán hiệu quả trên trường quốc tế. Cảm giác bị tổn thương về danh dự có thể sẽ tiếp tục âm ỉ trong nội bộ châu Âu, ngay cả khi tác động tức thời từ cú sốc thuế quan đã qua đi.
