Xóa bỏ độc quyền vàng miếng chỉ là bước đầu, biến vàng từ “tài sản chết” thành “tài sản sống” mới giúp thị trường vàng thực sự vận hành minh bạch, ổn định và bền vững.
Bỏ độc quyền vàng miếng mới là bước đầu. Ảnh minh họa: PNJ
Thị trường vàng Việt Nam từ nhiều năm qua luôn là một hiện tượng đặc biệt, vừa mang tính tài chính, vừa mang tính xã hội. Người dân có thói quen tích trữ vàng như một công cụ bảo toàn tài sản, phòng ngừa rủi ro lạm phát và bất ổn vĩ mô. Chính vì vậy, Việt Nam là một trong số ít quốc gia mà vàng luôn giữ vai trò then chốt trong danh mục tài sản của hộ gia đình. Tuy nhiên, sự đặc biệt này cũng kéo theo nhiều hệ lụy.
Việc Nhà nước từng áp dụng cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng thông qua thương hiệu SJC đã tạo ra một thị trường kém cạnh tranh, nguồn cung vàng miếng khan hiếm và hình thành một “phần bù thương hiệu” khiến giá vàng trong nước cao hơn giá thế giới hàng chục triệu đồng mỗi lượng. Đây là bất cập tồn tại suốt nhiều năm qua, góp phần làm suy giảm niềm tin vào tính minh bạch của thị trường và gia tăng động cơ đầu cơ, buôn lậu vàng qua biên giới.
Khi Chính phủ quyết định ban hành Nghị định 232/2025/NĐ-CP để xóa bỏ độc quyền vàng miếng, nhiều người kỳ vọng rằng giá vàng trong nước sẽ nhanh chóng tiệm cận giá thế giới. Nhưng thực tế lại cho thấy điều này chưa xảy ra. Lý do trước hết nằm ở độ trễ chính sách: Nghị định chỉ có hiệu lực từ tháng 10/2025, trong khi các ngân hàng, doanh nghiệp muốn tham gia sản xuất vàng miếng phải chuẩn bị rất nhiều điều kiện từ vốn, quy trình đến hạ tầng kỹ thuật. Bên cạnh đó, thói quen tiêu dùng của người dân vẫn còn nặng về thương hiệu SJC, khiến phần bù giá chưa thể xóa bỏ trong ngày một ngày hai. Đặc biệt, khi giá vàng thế giới đang ở chu kỳ tăng mạnh, lực kéo bên ngoài đã khiến giá nội địa tiếp tục leo thang, bất chấp các thay đổi thể chế trong nước.
Điều đó cho thấy, bỏ độc quyền vàng miếng mới chỉ là một bước đi mở đường. Để thị trường vàng thực sự vận hành minh bạch, ổn định và bền vững, Việt Nam cần một cơ chế hoàn toàn mới, vượt ra ngoài phạm vi của việc sản xuất vàng miếng, hướng tới một hệ sinh thái tài chính hiện đại đặt trong khuôn khổ Trung tâm Tài chính quốc tế TP.HCM. Trong bức tranh này, việc xây dựng một Sở giao dịch vàng quốc gia là giải pháp căn cơ nhất.
Vai trò của sàn vàng và tín chỉ vàng trong ổn định kinh tế vĩ mô
Sở giao dịch vàng phải trở thành nơi tập trung tất cả giao dịch vàng chính thức, nơi giá được niêm yết công khai theo thời gian thực, được đối chiếu trực tiếp với các thị trường lớn trên thế giới như COMEX hay LBMA. Khi có nhiều thành viên tạo lập thị trường tham gia, mức chênh lệch mua – bán sẽ dần được thu hẹp, và một mức giá tham chiếu quốc gia minh bạch, sát với quốc tế sẽ được hình thành. Điều này không chỉ làm giảm tình trạng đầu cơ và thao túng, mà còn giúp Nhà nước có thêm công cụ giám sát, điều tiết.
Tuy nhiên, sàn vàng chỉ là một nửa câu chuyện. Nửa còn lại nằm ở cách Việt Nam khai thông nguồn lực vàng trong dân. Thay vì để hàng trăm tấn vàng “nằm im” trong két sắt của các hộ gia đình, Việt Nam cần một cơ chế để vàng trở thành một nguồn lực tài chính thực sự cho nền kinh tế. Cơ chế đó chính là phát hành tín chỉ vàng. Khi người dân gửi vàng vật chất vào ngân hàng hoặc tổ chức tài chính được cấp phép, họ sẽ nhận về tín chỉ vàng – một dạng chứng nhận điện tử bảo đảm quyền sở hữu. Tín chỉ này hoàn toàn có thể giao dịch trên sàn vàng, được sử dụng làm phương tiện thanh toán hoặc tài sản thế chấp, mà không cần lúc nào cũng phải chuyển giao vàng vật chất.
Điểm then chốt của cơ chế này là ngân hàng sẽ trả lãi suất bằng vàng cho người gửi, khuyến khích họ gửi vàng thay vì cất giữ. Khi đó, vàng trong dân sẽ được tập trung lại, biến thành một nguồn vốn khổng lồ mà nhà nước có thể sử dụng cho các dự án phát triển hạ tầng, tài chính công hay thậm chí phát hành trái phiếu chính phủ bằng vàng. Người dân vừa giữ được giá trị vàng, vừa hưởng lợi tức; Nhà nước lại có thêm nguồn lực đầu tư mà không cần phụ thuộc quá nhiều vào nợ vay ngoại tệ.
Tất nhiên, huy động vàng cũng tiềm ẩn rủi ro lớn nhất: giá vàng quốc tế biến động mạnh có thể gây thiệt hại cho ngân hàng và Ngân hàng Nhà nước. Nhưng vấn đề này hoàn toàn có thể giải quyết thông qua các công cụ phòng ngừa rủi ro hiện đại. Nếu được phép, hệ thống tài chính Việt Nam có thể sử dụng hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai hay quyền chọn vàng trên các sàn quốc tế để bảo hiểm biến động giá. Bằng cách đó, dù giá vàng thế giới có lên hay xuống, hệ thống vẫn giữ được cân bằng, tránh rơi vào tình thế bị động. Song song, việc phát triển vàng trên tài khoản và xây dựng trung tâm bù trừ rủi ro trong IFC-HCM sẽ giúp toàn bộ quá trình giao dịch minh bạch, an toàn và phù hợp với chuẩn mực quốc tế.
Lợi ích dài hạn của mô hình này là vô cùng rõ rệt. Thứ nhất, chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế sẽ dần bị triệt tiêu, buôn lậu vàng qua biên giới sẽ giảm vì không còn động cơ lợi nhuận quá lớn.
Thứ hai, nguồn lực vàng khổng lồ trong dân sẽ được huy động vào hệ thống tài chính, đóng góp trực tiếp vào phát triển hạ tầng, qua đó biến một tài sản “nằm chết” thành động lực cho tăng trưởng kinh tế.
Thứ ba, sự minh bạch và hiện đại hóa của thị trường vàng sẽ góp phần nâng cao niềm tin, hạn chế tình trạng “vàng hóa” trong nền kinh tế, bởi vàng đã trở thành một kênh tài chính chính thức thay vì một kênh đầu cơ. Và quan trọng hơn, TP.HCM sẽ có cơ hội trở thành trung tâm giao dịch vàng của khu vực, đúng định hướng xây dựng một trung tâm tài chính quốc tế tầm cỡ.
Tóm lại, việc bỏ độc quyền vàng miếng chỉ là sự khởi đầu. Để giải quyết tận gốc những bất cập kéo dài nhiều năm, Việt Nam cần một chiến lược toàn diện: xây dựng sàn vàng quốc gia trong khuôn khổ IFC-HCM, phát hành tín chỉ vàng để khai thông nguồn lực trong dân, và trang bị đầy đủ công cụ phái sinh để quản trị rủi ro giá cả. Đây không chỉ là giải pháp bình ổn thị trường vàng, mà còn là cách để biến vàng – vốn được coi là “tài sản chết” – thành “tài sản sống”, đóng góp vào sự nghiệp phát triển đất nước.
* PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP.HCM.
Bình luận (8)
