Trong bối cảnh tình hình thị trường liên tục có biến động, xuất khẩu gạo sụt giảm những tháng đầu năm, hơn bao giờ hết, các doanh nghiệp (DN) tham gia vào chế biến, xuất khẩu gạo cần nỗ lực hơn nữa; đồng thời các cơ quan chức năng cần có chính sách để giúp DN trụ vững, vượt qua thách thức.
Giá gạo xuất khẩu của Việt Nam có xu hướng giảm trong những tháng đầu năm nay. Ảnh ST
Xuất khẩu gạo Việt trước áp lực cung vượt cầu
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT), 4 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu gạo đạt 1,75 tỷ đô la Mỹ, giảm 14,3% so với cùng kỳ năm ngoái. Nguyên nhân do giá gạo xuất khẩu bình quân chỉ đạt 514 đô la Mỹ/tấn, giảm 20% so với trung bình cùng kỳ năm ngoái.
Từ chỗ có giá gạo xuất khẩu cao nhất thế giới trong nhiều tháng, gạo xuất khẩu của Việt Nam đã giảm giá mạnh trong các tháng đầu năm nay.
Nguyên nhân là do nguồn cung toàn cầu tăng mạnh trong khi nhu cầu nhập khẩu từ các thị trường tiêu thụ gạo lớn như Philippines, Indonesia suy giảm. Các nước này đã tích trữ đủ gạo từ năm 2024 và đang chờ giá giảm thêm trước khi tái nhập khẩu.
Còn theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), sau hai năm kiểm soát chặt chẽ, Ấn Độ đã nới lỏng lệnh hạn chế xuất khẩu gạo, khiến nguồn cung toàn cầu gia tăng, hay nói cách khác là cung vượt cầu, tạo áp lực cạnh tranh gay gắt đối với các nước xuất khẩu như Việt Nam, Thái Lan, Pakistan.
“Việc Ấn Độ đẩy mạnh xuất khẩu để giảm tồn kho kỷ lục được dự báo khiến giá gạo toàn cầu sẽ duy trì ở mức thấp trong thời gian tới. Điều này đặt ra thách thức không nhỏ cho các nhà xuất khẩu Việt Nam trong nỗ lực duy trì lợi nhuận, thị phần” - lãnh đạo VFA cho biết.
Năm 2025, diện tích gieo cấy dự kiến khoảng 7,03 triệu ha, năng suất ước đạt 61,6 tạ/ha, sản lượng đạt 43,14 triệu tấn, giảm 323.000 tấn so với năm 2024. VFA dự báo, xuất khẩu gạo năm 2025 có thể chỉ đạt 7,5 triệu tấn, giảm so với mức kỷ lục hơn 9 triệu tấn năm 2024.
Ông Ngô Hồng Phong - Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ NNMT) - cho biết, với tình hình hiện tại, xuất khẩu gạo vẫn còn khá bấp bênh, nhất là về giá bán, báo hiệu một năm khó khăn với ngành sản xuất lúa gạo.
“Ngành nông nghiệp phải chủ động phương án ứng phó, đảm bảo hạn chế tối đa rủi ro cho nông dân, cũng như không để ảnh hưởng đến chuỗi liên kết trong ngành lúa gạo” - ông Phong cho biết.
Không chỉ đối diện với những áp lực từ thị trường, hoạt động xuất khẩu gạo hiện nay cũng đứng trước những thách thức trong quá trình sản xuất, chế biến khi diễn biến bất thường của thời tiết đang tác động nghiêm trọng đến sản lượng gạo. Vừa qua, tình trạng mưa giông bất ngờ đã khiến hàng trăm nghìn hécta lúa tại các tỉnh miền Trung chuẩn bị vào mùa thu hoạch bị ảnh hưởng. Trước diễn biến thời tiết mưa bão thất thường, nhiều tỉnh đồng bằng sông Cửu Long cũng thu hoạch vụ lúa hè thu 2025 sớm hơn dự kiến, song điều này cũng làm giảm sản lượng lúa thu hoạch.
Ông Huỳnh Tấn Đạt - Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NNMT) - cho rằng, thách thức kép đối với ngành hàng lúa gạo đòi hỏi cần phải có phương án tiếp cận, giải quyết linh hoạt, không thể theo lối mòn như trước đây.
“Các rủi ro ngày càng gia tăng đối với hoạt động sản xuất và tiêu thụ gạo. Đây là lí do cần phải xây dựng hệ chính sách, cũng như thực tiễn triển khai đồng bộ, hạn chế tối đa tác động xấu ảnh hưởng đến ngành hàng” - ông Đạt lưu ý.
Ngoài rủi ro của thị trường, ngành lúa đang phải đối diện với những thách thức của thiên tai. Ảnh ST
Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia Hoàng Văn Hồng cho rằng, những thách thức vừa qua đã thôi thúc ngành nông nghiệp tập trung triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu hécta chuyên canh lúa chất lượng cao hiện đang thí điểm tại 12 tỉnh thuộc đồng bằng sông Cửu Long. “Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng và ban hành quy trình và sổ tay hướng dẫn quy trình kỹ thuật sản xuất. DN, người dân cần kiên trì thực hiện để gia tăng giá trị từ trồng lúa và giảm thiểu rủi ro từ thị trường, khi sản phẩm lúa chất lượng cao đủ sức cạnh tranh trên thế giới” - ông Hồng thông tin.
Doanh nghiệp cần trợ lực từ chính sách
Các doanh nghiệp xuất khẩu thừa nhận thực tế, dù giá gạo có thể sẽ sớm hồi phục, nhưng khó trở lại mức cao như năm ngoái; trong khi đó, áp lực cạnh tranh nguồn cung ngày càng gia tăng. Do đó, điều các DN mong chờ lúc này, ngoài sự nỗ lực nội tại của DN, Nhà nước cần hỗ trợ cho DN từ các chính sách quản lý, từ đó tạo dựng môi trường kinh doanh thông thoáng, chi phí thấp, giảm bớt áp lực cho DN.
Trước tình hình trên, nhiều địa phương đề xuất Chính phủ và các Bộ, ngành Trung ương hỗ trợ thu hút các tập đoàn, DN đầu tư vào sản xuất và tiêu thụ nông nghiệp, hình thành chuỗi sản xuất ổn định. Đồng thời, cần có chính sách ưu đãi mạnh hơn để khuyến khích DN đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, giúp ký kết hợp đồng xuất khẩu dài hạn với đối tác nước ngoài.
Đặc biệt, các chính sách phải hướng đến việc xóa bỏ rào cản, giảm chi phí không cần thiết để DN có thêm nguồn lực đổi mới, nâng cao năng lực chế biến, tiếp cận thị trường mới.
Đây cũng là vấn đề trọng tâm được nhiều chuyên gia, DN đề cập, khi góp ý kiến về Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 107/2018/NĐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo.
Một trong những nội dung được các chuyên gia đặc biệt lưu ý là quy định yêu cầu DN xuất khẩu gạo phải sở hữu kho chứa thóc, gạo. Theo Dự thảo, mục tiêu của quy định là để kiểm soát năng lực vận hành của DN cũng như đảm bảo nguồn dự trữ.
Các DN xuất khẩu lúa gạo cần sự trợ lực của Nhà nước, đặc biệt là về cơ chế, chính sách. Ảnh: ST
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, quy định này vẫn cho thấy tư duy “không cấm được thì quản” chưa được loại bỏ trong quản lý nhà nước hiện nay.
Bởi, việc bắt buộc phải đầu tư xây dựng hoặc mua kho sẽ gây áp lực tài chính lớn, làm khó các DN nhỏ và vừa - vốn chiếm số lượng lớn trong nền kinh tế. Trong khi đó, thuê kho là hình thức phổ biến, linh hoạt và phù hợp với nguyên tắc của nền kinh tế thị trường.
“Chỉ vì cơ quan quản lý lo thiếu công cụ quản lý năng lực vận hành của DN mà bắt DN phải dành mức kinh phí không nhỏ cho nhà xưởng, điều đó là không phù hợp với tinh thần cải cách, đổi mới hiện nay, nhất là khi Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân vừa được ban hành” - chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy cho biết; đồng thời tin tưởng sau khi có phản hồi của công chúng, cơ quan xây dựng Dự thảo sẽ điều chỉnh những bất cập này.
Trước đó, Thủ tướng Chính phủ có Công điện số 21/CĐ-TTg ngày 04/3/2025 về việc điều hành đảm bảo cân đối cung cầu lúa gạo trước diễn biến thị trường thế giới và trong nước.
Theo Công điện, Ngân hàng Nhà nước có trách nhiệm chỉ đạo các ngân hàng thương mại tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, DN tiếp cận nguồn vốn tín dụng với lãi suất ưu đãi, đáp ứng đủ nhu cầu tín dụng phục vụ thu mua và xuất khẩu lúa gạo; hỗ trợ nông dân tái vụ; đơn giản hóa thủ tục xét duyệt cấp tín dụng, bao gồm các điều kiện về hợp đồng xuất khẩu, hợp đồng thu mua lúa, tài sản bảo đảm...
Bộ Tài chính chỉ đạo, tạo điều kiện hoàn thuế xuất khẩu sớm để tạo điều kiện cho DN kinh doanh, xuất khẩu gạo; tạo cơ chế thông quan nhanh gọn, thuận lợi cho DN xuất khẩu. Tăng cường công tác kiểm tra đối với hoạt động xuất nhập khẩu gạo để tạo sự minh bạch và công bằng cho thị trường./.
N.LỘC
