Sự gi&agrave;u c&oacute;, thịnh vượng đang khiến người d&acirc;n nước n&agrave;y rơi v&agrave;o c&aacute;i bẫy &quot;ru ngủ&quot; nền kinh tế.

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250731/images/2025-07-31_151353.png" style="height:450px; width:600px" />

Na Uy từ l&acirc;u đ&atilde; được ca ngợi l&agrave; h&igrave;nh mẫu của sự thịnh vượng bền vững, nơi nguồn t&agrave;i nguy&ecirc;n dầu mỏ khổng lồ được quản l&yacute; một c&aacute;ch kh&ocirc;n ngoan th&ocirc;ng qua Quỹ Hưu tr&iacute; Ch&iacute;nh phủ To&agrave;n cầu (GPFG-được quản l&yacute; bởi NBIM) trị gi&aacute; 1,8 ngh&igrave;n tỷ USD.

Với một quỹ &quot;để d&agrave;nh&quot; lớn nhất thế giới, người d&acirc;n Na Uy hưởng thụ một cuộc sống với an sinh x&atilde; hội vượt trội v&agrave; dịch vụ c&ocirc;ng chất lượng cao.

Tuy nhi&ecirc;n, đằng sau bức tranh m&agrave;u hồng ấy, ng&agrave;y c&agrave;ng c&oacute; nhiều quan ngại về một c&aacute;i gi&aacute; tiềm ẩn: liệu sự phụ thuộc qu&aacute; mức v&agrave;o &quot;n&uacute;i tiền&quot; n&agrave;y c&oacute; đang l&agrave;m x&oacute;i m&ograve;n khả năng s&aacute;ng tạo v&agrave; giảm năng suất của c&aacute;c ng&agrave;nh c&ocirc;ng nghiệp nội địa?

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250731/images/image_processing20191011-4-9odhsi.jpg" style="height:401px; width:600px" />

Xin được nhắc rằng xuất khẩu dầu kh&iacute; của Na Uy chiếm 60% tổng kim ngạch xuất khẩu, 28% GDP v&agrave; 42% doanh thu nh&agrave; nước v&agrave;o năm 2021. Điều n&agrave;y cho thấy vai tr&ograve; trung t&acirc;m của ng&agrave;nh dầu kh&iacute; v&agrave; c&aacute;c khoản thu li&ecirc;n quan.

Lợi nhuận từ GPFG được chuyển v&agrave;o ng&acirc;n s&aacute;ch nh&agrave; nước, t&agrave;i trợ cho một phần đ&aacute;ng kể c&aacute;c dịch vụ c&ocirc;ng v&agrave; hệ thống ph&uacute;c lợi x&atilde; hội. H&agrave;ng năm Na Uy chỉ được ph&eacute;p r&uacute;t tối đa khoảng 3% gi&aacute; trị quỹ, tương đương khoảng 20&ndash;25% ng&acirc;n s&aacute;ch quốc gia.

Quỹ l&agrave; nguồn t&agrave;i ch&iacute;nh ch&iacute;nh để hỗ trợ ng&acirc;n s&aacute;ch quốc gia, đặc biệt l&agrave; chi cho y tế, gi&aacute;o dục, ph&uacute;c lợi, phụ cấp trẻ em, cơ sở hạ tầng.

Điều n&agrave;y c&oacute; nghĩa l&agrave; một phần lớn chi ti&ecirc;u của ch&iacute;nh phủ Na Uy c&ugrave;ng mức sống cao của người d&acirc;n Na Uy v&agrave; c&aacute;c dịch vụ ph&uacute;c lợi x&atilde; hội h&agrave;o ph&oacute;ng được t&agrave;i trợ từ lợi nhuận đầu tư của quỹ, chứ kh&ocirc;ng phải từ thuế hoặc c&aacute;c hoạt động kinh tế phi dầu mỏ.

Ru ngủ nền kinh tế

Nghe c&oacute; vẻ nghịch l&yacute;, nhưng ch&iacute;nh sự gi&agrave;u c&oacute; dễ d&agrave;ng từ dầu mỏ v&agrave; lợi nhuận đầu tư của quỹ lại tiềm ẩn nguy cơ &quot;ru ngủ&quot; nền kinh tế Na Uy. C&aacute;c nh&agrave; kinh tế thường gọi đ&acirc;y l&agrave; &quot;bệnh H&agrave; Lan&quot; &ndash; hiện tượng khi nguồn thu từ t&agrave;i nguy&ecirc;n dồi d&agrave;o khiến đồng nội tệ tăng gi&aacute;, l&agrave;m suy yếu c&aacute;c ng&agrave;nh sản xuất v&agrave; xuất khẩu kh&aacute;c.

Na Uy đ&atilde; &aacute;p dụng c&aacute;c biện ph&aacute;p rất th&ocirc;ng minh để tr&aacute;nh &quot;căn bệnh&quot; n&agrave;y, như việc đầu tư gần như to&agrave;n bộ quỹ ra nước ngo&agrave;i v&agrave; chỉ cho ph&eacute;p r&uacute;t một phần nhỏ lợi nhuận h&agrave;ng năm v&agrave;o ng&acirc;n s&aacute;ch.

Thế nhưng, t&aacute;c động ngầm vẫn c&oacute; thể hiện hữu. Khi ch&iacute;nh phủ c&oacute; một nguồn t&agrave;i ch&iacute;nh dồi d&agrave;o từ quỹ, &aacute;p lực phải tạo ra c&aacute;c ng&agrave;nh c&ocirc;ng nghiệp cạnh tranh v&agrave; đổi mới từ khu vực tư nh&acirc;n c&oacute; thể giảm đi đ&aacute;ng kể.

N&oacute;i đơn giản l&agrave; d&ugrave; ch&iacute;nh phủ đ&atilde; kh&eacute;o l&eacute;o c&aacute;ch ly nguồn tiền khai th&aacute;c dầu th&ocirc;ng qua quỹ GPFG v&agrave; chỉ đầu tư ra nước ngo&agrave;i để tr&aacute;nh l&agrave;m n&oacute;ng nền kinh tế th&igrave; sự ổn định t&agrave;i ch&iacute;nh lại v&ocirc; t&igrave;nh khiến x&atilde; hội bớt kh&aacute;t vọng s&aacute;ng tạo.

Tại sao c&aacute;c doanh nghiệp lại phải &quot;vắt &oacute;c&quot; s&aacute;ng tạo, t&igrave;m kiếm thị trường mới, hoặc cắt giảm chi ph&iacute; để cạnh tranh to&agrave;n cầu khi họ c&oacute; thể dễ d&agrave;ng tiếp cận c&aacute;c nguồn lực hoặc hoạt động trong một nền kinh tế được hỗ trợ vững chắc bởi nh&agrave; nước?

Na Uy vẫn tự h&agrave;o l&agrave; một trong những quốc gia c&oacute; năng suất lao động theo giờ l&agrave;m việc cao nhất trong OECD. Tuy nhi&ecirc;n, đ&acirc;y mới l&agrave; điểm mấu chốt: tốc độ tăng trưởng năng suất của họ dường như đang chậm lại so với một số nền kinh tế ph&aacute;t triển kh&aacute;c.

Điều n&agrave;y dẫn đến một &quot;Nghịch l&yacute; Na Uy&quot; (Norwegian Paradox), một đất nước gi&agrave;u c&oacute; v&agrave; năng suất cao nhưng lại kh&ocirc;ng c&oacute; nhiều đột ph&aacute; trong nghi&ecirc;n cứu v&agrave; ph&aacute;t triển (R&amp;D) ở c&aacute;c ng&agrave;nh ngo&agrave;i dầu mỏ, v&agrave; cũng thiếu vắng những &quot;người khổng lồ&quot; c&ocirc;ng nghệ to&agrave;n cầu như c&aacute;c nước l&aacute;ng giềng Bắc &Acirc;u kh&aacute;c.

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250731/images/2025-07-31_151211.png" style="height:451px; width:600px" /> 
Na Uy c&oacute; quỹ đầu tư c&ocirc;ng lớn nhất thế giới (ngh&igrave;n tỷ USD)

Theo số liệu Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) năm 2024, Na Uy d&ugrave; vẫn c&oacute; mức năng suất lao động đầu người đứng trong top OECD, tăng trưởng năng suất (productivity growth) gần đ&acirc;y rất ảm đạm. Tăng trưởng năng suất lao động của Na Uy đ&atilde; giảm từ khoảng 2,7% mỗi năm v&agrave;o thập ni&ecirc;n 1990 xuống chỉ 0,5% trong giai đoạn 2010&ndash;2022.

Tổ chức hợp t&aacute;c v&agrave; ph&aacute;t triển kinh tế (OECD) xếp Na Uy v&agrave;o nh&oacute;m quốc gia c&oacute; tốc độ cải thiện năng suất thấp nhất khối, d&ugrave; mức tuyệt đối vẫn cao. Đằng sau con số n&agrave;y l&agrave; một thực tế: d&ograve;ng tiền khổng lồ từ dầu mỏ đ&atilde; l&agrave;m giảm &aacute;p lực phải đổi mới v&agrave; đa dạng h&oacute;a nền kinh tế.

Mặc d&ugrave; l&agrave; quốc gia thu nhập cao, Na Uy c&oacute; tỉ lệ đầu tư R&amp;D t&iacute;nh theo GDP chỉ khoảng 1.6&ndash;1.7%, thấp hơn mức trung b&igrave;nh OECD v&agrave; c&aacute;c nước Bắc &Acirc;u kh&aacute;c như Thụy Điển, Phần Lan. Hệ sinh th&aacute;i khởi nghiệp yếu, vốn mạo hiểm hạn chế v&agrave; nguồn nh&acirc;n lực giỏi tập trung v&agrave;o ng&agrave;nh dầu kh&iacute; thay v&igrave; c&ocirc;ng nghệ cao, khiến nền kinh tế phi dầu mỏ kh&ocirc;ng đủ sức bứt ph&aacute;.

Một b&aacute;o c&aacute;o của IMF năm 2016 chỉ ra rằng hai phần ba sự suy giảm năng suất đến từ việc giảm đổi mới trong ch&iacute;nh c&aacute;c ng&agrave;nh hiện hữu. N&oacute;i c&aacute;ch kh&aacute;c, Na Uy kh&ocirc;ng chỉ thiếu ng&agrave;nh mới, m&agrave; cả c&aacute;c ng&agrave;nh truyền thống cũng &iacute;t đột ph&aacute; hơn.

Một trong những l&yacute; do được đưa ra l&agrave; chi ph&iacute; lao động cao ở Na Uy. Khi mức lương v&agrave; chi ph&iacute; sinh hoạt được đẩy l&ecirc;n bởi sự thịnh vượng chung, c&aacute;c ng&agrave;nh c&ocirc;ng nghiệp kh&ocirc;ng li&ecirc;n quan đến dầu mỏ sẽ gặp kh&oacute; khăn hơn trong việc cạnh tranh tr&ecirc;n thị trường quốc tế, đặc biệt l&agrave; trong c&aacute;c lĩnh vực đ&ograve;i hỏi chi ph&iacute; thấp hoặc cần một lực lượng lao động lớn với mức lương vừa phải.

Điều n&agrave;y c&oacute; thể khiến c&aacute;c doanh nghiệp &iacute;t c&oacute; động lực đầu tư v&agrave;o đổi mới để giảm chi ph&iacute; hoặc tăng hiệu quả.

Lời cảnh b&aacute;o

C&aacute;c tổ chức quốc tế như OECD v&agrave; IMF thường xuy&ecirc;n đưa ra khuyến nghị cho Na Uy về sự cần thiết của việc đa dạng h&oacute;a nền kinh tế, giảm bớt sự phụ thuộc v&agrave;o nguồn thu từ dầu mỏ v&agrave; quỹ. Họ nhấn mạnh rằng Na Uy cần tăng cường hiệu quả khu vực c&ocirc;ng v&agrave; th&uacute;c đẩy c&aacute;c ch&iacute;nh s&aacute;ch hỗ trợ chuyển đổi sang c&aacute;c hoạt động kinh tế phi dầu mỏ, tận dụng cơ hội từ số h&oacute;a v&agrave; to&agrave;n cầu h&oacute;a.

Gi&aacute;m đốc điều h&agrave;nh Nicolai Tangen của Cơ quan quản l&yacute; t&agrave;i sản quốc gia của Na Uy (NBIM), tổ chức quản l&yacute; GPFG, từng nhận x&eacute;t rằng c&aacute;c c&ocirc;ng ty ch&acirc;u &Acirc;u thiếu t&iacute;nh rủi ro v&agrave; s&aacute;ng tạo so với Mỹ, v&agrave; m&ocirc;i trường quy định chặt khiến đổi mới bị hạn chế.

&quot;Ch&uacute;ng ta kh&ocirc;ng tham vọng lắm. Người Mỹ l&agrave;m việc chăm chỉ hơn. Bạn vỡ nợ ở Mỹ, bạn c&oacute; cơ hội l&agrave;m lại. Ở ch&acirc;u &Acirc;u, bạn gần như bị loại bỏ&quot;, &ocirc;ng Tangen n&oacute;i với tờ Financial Times( FT).

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250731/images/5(1).jpg" style="height:400px; width:600px" />

Kh&ocirc;ng thể phủ nhận quỹ dầu đ&atilde; mang lại nền ph&uacute;c lợi h&agrave;o ph&oacute;ng: gi&aacute;o dục v&agrave; y tế miễn ph&iacute;, trợ cấp x&atilde; hội to&agrave;n diện, ng&acirc;n s&aacute;ch quốc gia được bảo đảm ngay cả khi gi&aacute; dầu biến động. Nhưng nhiều nh&agrave; kinh tế cảnh b&aacute;o ch&iacute;nh sự &quot;an to&agrave;n&quot; n&agrave;y đang l&agrave;m giảm động lực cải c&aacute;ch v&agrave; s&aacute;ng tạo. Khi ng&acirc;n s&aacute;ch được b&ugrave; đắp bởi lợi nhuận quỹ, &aacute;p lực phải n&acirc;ng năng suất hoặc tạo ra ng&agrave;nh mới trở n&ecirc;n &iacute;t cấp thiết hơn.

Một số nghi&ecirc;n cứu gần đ&acirc;y (v&iacute; dụ nghi&ecirc;n cứu từ IAEE năm 2025) gợi &yacute; rằng Na Uy c&oacute; thể đ&atilde; kh&ocirc;ng ho&agrave;n to&agrave;n tr&aacute;nh được &quot;bệnh H&agrave; Lan&quot; trong giai đoạn b&ugrave;ng nổ đầu tư dầu kh&iacute; từ năm 2000-2019. Cụ thể, nhu cầu đầu v&agrave;o từ c&aacute;c c&ocirc;ng ty dầu kh&iacute; đ&atilde; đẩy gi&aacute; sản phẩm v&agrave; tiền lương l&ecirc;n cao, l&agrave;m chuyển hướng một phần đ&aacute;ng kể lợi nhuận t&agrave;i nguy&ecirc;n v&agrave;o khu vực tư nh&acirc;n th&ocirc;ng qua cơ chế n&agrave;y.

Mặc d&ugrave; quỹ được đầu tư ra nước ngo&agrave;i, việc chi ti&ecirc;u lợi nhuận quỹ trong nước vẫn tạo ra nhu cầu v&agrave; việc l&agrave;m trong c&aacute;c ng&agrave;nh dịch vụ v&agrave; khu vực c&ocirc;ng, c&oacute; thể thu h&uacute;t nguồn lao động v&agrave; vốn từ c&aacute;c ng&agrave;nh sản xuất kh&aacute;c.

B&aacute;o c&aacute;o &quot;Viễn cảnh d&agrave;i hạn về nền kinh tế Na Uy 2024&quot; của ch&iacute;nh phủ nước n&agrave;y cũng thẳng thắn thừa nhận những th&aacute;ch thức ph&iacute;a trước, bao gồm d&acirc;n số gi&agrave; h&oacute;a, căng thẳng địa ch&iacute;nh trị v&agrave; đặc biệt l&agrave; sự suy giảm hoạt động dầu kh&iacute; trong tương lai. Điều n&agrave;y c&oacute; nghĩa l&agrave; &quot;n&uacute;i tiền&quot; từ dầu mỏ d&ugrave; lớn đến mấy cũng kh&ocirc;ng thể l&agrave; nguồn t&agrave;i trợ vĩnh viễn cho một nền kinh tế kh&ocirc;ng c&oacute; sự đổi mới từ b&ecirc;n trong.

Na Uy đang nhận thức được vấn đề. Ch&iacute;nh phủ th&uacute;c đẩy c&aacute;c trung t&acirc;m đổi mới, tăng đầu tư v&agrave;o c&ocirc;ng nghệ xanh v&agrave; AI, cải c&aacute;ch gi&aacute;o dục nghề để chuẩn bị cho &quot;kỷ nguy&ecirc;n hậu dầu mỏ&quot;. Thế nhưng thay đổi cấu tr&uacute;c kinh tế kh&ocirc;ng thể diễn ra trong một sớm một chiều. Trong khi đ&oacute;, tốc độ suy giảm năng suất v&agrave; sự phụ thuộc v&agrave;o quỹ GPFG tiếp tục l&agrave; t&iacute;n hiệu cảnh b&aacute;o.

C&acirc;u hỏi lớn l&agrave; liệu Na Uy c&oacute; thể giữ được ph&uacute;c lợi x&atilde; hội h&agrave;o ph&oacute;ng v&agrave; đồng thời t&aacute;i tạo động lực s&aacute;ng tạo cho nền kinh tế? Nếu kh&ocirc;ng, &quot;c&acirc;u chuyện thần kỳ&quot; Na Uy c&oacute; thể trở th&agrave;nh v&iacute; dụ điển h&igrave;nh về c&aacute;ch sự gi&agrave;u c&oacute; từ t&agrave;i nguy&ecirc;n khiến một nền kinh tế chậm tiến h&oacute;a.

*Nguồn: IMF, OECD, Fortune, BI, FT

<a href="https://markettimes.vn/mot-quoc-gia-vi-qua-giau-khien-nen-kinh-te-giam-sang-tao-va-nang-suat-lao-dong-so-huu-quy-dau-tu-cong-1-8-nghin-ty-usd-lon-nhat-the-gioi-87644.html">Link gốc</a>

Sự giàu có, thịnh vượng đang khiến người dân nước này rơi vào cái bẫy "ru ngủ" nền kinh tế.
