Trong b&agrave;i b&aacute;o dưới đ&acirc;y, chuy&ecirc;n gia Tạp ch&iacute; Năng lượng Việt Nam sẽ ph&acirc;n t&iacute;ch về đường cong con vịt California trong t&iacute;ch hợp năng lượng mặt trời v&agrave;o hệ thống điện v&agrave; l&agrave;m r&otilde; th&ecirc;m c&acirc;u hỏi: Vịt California đ&atilde; đến Việt Nam chưa? C&aacute;c t&aacute;c động, hệ lụy của h&igrave;nh d&aacute;ng đồ thị n&agrave;y thế n&agrave;o? Những vấn đề g&igrave; ch&uacute;ng ta cần quan t&acirc;m?

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20240626/images/965.jpg" style="height:488px; width:650px" />

Đường con con vịt California:

<img src="https://static.fireant.vn/Upload/20240626/images/image(67).png" style="height:417px; width:586px" />

Khi c&ocirc;ng suất điện mặt trời được l&ecirc;n lưới ở California, Hoa Kỳ, những kỹ sư vận h&agrave;nh lưới điện của Nh&agrave; vận h&agrave;nh hệ thống độc lập California (CAISO) quan s&aacute;t thấy sự sụt giảm của phụ tải &ldquo;c&ograve;n lại&rdquo; (nhu cầu điện c&ograve;n lại sau khi trừ phần điện cấp bởi năng lượng t&aacute;i tạo biến thi&ecirc;n - điện gi&oacute; v&agrave; mặt trời) v&agrave;o giữa trưa (khi điện ph&aacute;t ra từ nguồn điện mặt trời đạt đỉnh). Khi vẽ đồ thị cho một ng&agrave;y ti&ecirc;u biểu (ti&ecirc;u thụ điện thấp), h&igrave;nh d&aacute;ng đồ thị cho thấy phụ tải c&ograve;n lại rất thấp v&agrave;o giữa trưa, sau đ&oacute; l&agrave; tăng nhanh v&agrave;o buổi tối (khi mất nguồn ph&aacute;t từ điện mặt trời).

Đồ thị tr&ocirc;ng giống như lưng một con vịt, n&ecirc;n được gọi l&agrave; đường cong con vịt. Khi c&ocirc;ng suất điện mặt trời tiếp tục tăng, c&aacute;i lưng của đường cong con vịt c&agrave;ng thấp, tạo ra th&aacute;ch thức cho c&aacute;c kỹ sư điều độ.

<img src="https://static.fireant.vn/Upload/20240626/images/image(66).png" style="height:296px; width:572px" />

Những người vận h&agrave;nh lưới lu&ocirc;n phải c&acirc;n bằng lượng điện sản xuất ra v&agrave; nhu cầu điện trong một khu vực (ở đ&acirc;y l&agrave; gần hết bang California). Nhu cầu thấp nhất xảy ra v&agrave;o đ&ecirc;m (khi phần lớn kh&aacute;ch h&agrave;ng đi ngủ v&agrave; c&aacute;c doanh nghiệp dịch vụ đ&oacute;ng cửa). Nhu cầu bắt đầu tăng cao v&agrave;o buổi s&aacute;ng (khi mọi người thức giấc v&agrave; c&aacute;c doanh nghiệp mở cửa). Nhu cầu ở mức cao suốt cả ng&agrave;y, tăng một ch&uacute;t v&agrave;o buổi tối (khi mọi người đi l&agrave;m về nh&agrave; n&ecirc;n điện sinh hoạt tăng), sau đ&oacute; nhu cầu giảm dần đi v&agrave;o buổi tối muộn.

Kh&ocirc;ng như nh&agrave; m&aacute;y điện truyền thống (như điện hạt nh&acirc;n, điện than, điện kh&iacute;), c&aacute;c nguồn gi&oacute;, mặt trời kh&ocirc;ng thể điều độ ho&agrave;n to&agrave;n được theo &yacute; muốn để đ&aacute;p ứng nhu cầu, do đ&oacute; c&aacute;c c&ocirc;ng ty điện lực c&oacute; thể phải cắt giảm c&ocirc;ng suất điện gi&oacute;, mặt trời để bảo vệ an to&agrave;n vận h&agrave;nh lưới điện. Điện mặt trời chỉ ph&aacute;t v&agrave;o ban ng&agrave;y, đạt đỉnh v&agrave;o giữa trưa (khi mặt trời chiếu s&aacute;ng nhất) v&agrave; biến mất khi mặt trời lặn. Khi c&oacute; nhiều điện mặt trời nối lưới, c&aacute;c nh&agrave; m&aacute;y điện truyền thống bị cắt giảm c&ocirc;ng suất v&agrave;o giữa trưa v&agrave; đường cong con vịt v&otilde;ng xuống.

Th&aacute;ch thức của đường cong con vịt li&ecirc;n quan đến việc tăng t&iacute;ch hợp năng lượng mặt trời v&agrave;o hệ thống điện:

Th&aacute;ch thức thứ nhất l&agrave; sức &eacute;p với lưới điện. Nhu cầu điện từ nguồn truyền thống vọt l&ecirc;n cực lớn từ sau buổi trưa đến chiều tối (khi phụ tải vẫn cao, nhưng nguồn mặt trời tụt nhanh) - c&oacute; nghĩa l&agrave; c&aacute;c nh&agrave; m&aacute;y điện truyền thống (như điện than) qu&aacute; chậm để thực hiện thao t&aacute;c n&agrave;y phải tăng c&ocirc;ng suất cực nhanh để đ&aacute;p ứng nhu cầu ti&ecirc;u d&ugrave;ng. Việc tăng c&ocirc;ng suất nhanh l&agrave;m kh&oacute; cho c&aacute;c kỹ sư vận h&agrave;nh lưới điện huy động nguồn để đ&aacute;p ứng với nhu cầu trong thời gian thực.

Hơn nữa, nếu nguồn điện mặt trời nhiều hơn khả năng hấp thụ của lưới điện, c&aacute;c kỹ sư vận h&agrave;nh sẽ phải cắt bỏ nguồn điện mặt trời để tr&aacute;nh điện ph&aacute;t ra nhiều hơn nhu cầu, g&acirc;y sập lưới. V&igrave; điện mặt trời thường c&oacute; quy m&ocirc; nhỏ, điều độ điện phải c&oacute; khả năng cắt h&agrave;ng trăm, thậm ch&iacute; nhiều hơn nguồn điện mặt trời trong khoảng thời gian rất ngắn.

Th&aacute;ch thức thứ hai l&agrave; t&iacute;nh kinh tế. H&igrave;nh v&otilde;ng s&acirc;u của đường cong con vịt th&aacute;ch thức t&iacute;nh kinh tế của c&aacute;c nh&agrave; m&aacute;y điện truyền thống c&oacute; khả năng điều độ, bởi v&igrave; c&aacute;c yếu tố g&acirc;y n&ecirc;n đường cong con vịt l&agrave;m giảm thời gian vận h&agrave;nh nh&agrave; m&aacute;y, từ đ&oacute; l&agrave;m giảm doanh thu từ điện năng.

Nếu doanh thu giảm đến mức nh&agrave; m&aacute;y kh&ocirc;ng c&ograve;n t&iacute;nh kinh tế nữa, nh&agrave; m&aacute;y c&oacute; thể ngừng hoạt động, r&uacute;t khỏi hệ thống m&agrave; kh&ocirc;ng c&oacute; nguồn c&oacute; khả năng điều độ thay thế. Nguồn c&oacute; khả năng điều độ &iacute;t đi sẽ l&agrave;m cho những nh&agrave; vận h&agrave;nh lưới gặp kh&oacute; hơn khi duy tr&igrave; c&acirc;n bằng lưới điện giữa cung v&agrave; cầu trong một hệ thống m&agrave; nhu cầu điện c&ograve;n lại (nhu cầu điện c&ograve;n lại sau khi trừ điện gi&oacute;, mặt trời) biến động qu&aacute; lớn. Nếu c&aacute;c nguồn truyền thống qu&aacute; &iacute;t, lưới điện sẽ đối mặt với mất điện thường xuy&ecirc;n, d&ugrave; nguồn năng lượng t&aacute;i tạo c&oacute; quy m&ocirc; gấp đ&ocirc;i nhu cầu.

Tuy vậy, đường cong con vịt ở California tạo ra cơ hội cho lưu trữ năng lượng. Triển khai c&aacute;c hệ thống lưu trữ năng lượng lớn (như pin lưu trữ) cho ph&eacute;p một phần điện mặt trời ph&aacute;t ra ban ng&agrave;y c&oacute; thể được lưu trữ v&agrave; ti&ecirc;u thụ v&agrave;o tối (khi mặt trời lặn). Lưu trữ một phần điện mặt trời v&agrave;o giữa trưa sẽ l&agrave;m đường cong con vịt bớt cong v&agrave; ph&aacute;t điện v&agrave;o giờ tối sẽ l&agrave;m cho cổ con vịt bớt d&agrave;i.

Đến th&aacute;ng 4/2023, ở California đ&atilde; c&oacute; 4,9 GW pin lưu trữ v&agrave; con số đang tăng nhanh ch&oacute;ng. Nhưng pin lưu trữ kh&ocirc;ng miễn ph&iacute;, m&agrave; thậm ch&iacute; c&ograve;n rất đắt - một trong những l&yacute; do khiến gi&aacute; điện ở California đắt gấp đ&ocirc;i mức trung b&igrave;nh ở Hoa Kỳ. Cụ thể, điện d&acirc;n dụng l&agrave; 32 cent/kWh - tương đương 8.100 đồng/kWh so với mức 16 cent/kWh trung b&igrave;nh của Hoa Kỳ (th&aacute;ng 3/2024).

Nhưng đường cong con vịt kh&ocirc;ng c&ograve;n l&agrave; t&agrave;i sản ri&ecirc;ng của bang California, n&oacute; đ&atilde; xuất hiện ở c&aacute;c bang kh&aacute;c v&agrave; những v&ugrave;ng kh&aacute;c tr&ecirc;n thế giới - nơi m&agrave; tỷ lệ điện mặt trời đang tăng l&ecirc;n so với nguồn truyền thống.

Con vịt California đến Việt Nam chưa?

Theo số liệu của Trung t&acirc;m Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0): Đến năm 2024, nhờ ch&iacute;nh s&aacute;ch gi&aacute; FIT n&ecirc;n Việt Nam c&oacute; 9.100 MW điện mặt trời trang trại, 7.700 MW điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; v&agrave; 6.100 MW điện gi&oacute; (t&iacute;nh theo c&ocirc;ng suất tối đa, kh&ocirc;ng t&iacute;nh điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; tự sản, tự ti&ecirc;u).

Phụ tải thấp nhất trong ng&agrave;y nghỉ lễ, Tết (11/2/2024) chỉ c&oacute; 15.000 MW - tức l&agrave; phụ tải trừ đi c&ocirc;ng suất năng lượng t&aacute;i tạo v&agrave;o giữa trưa đ&atilde; c&oacute; h&igrave;nh dạng v&otilde;ng tương đương với h&igrave;nh con vịt California hồi năm 2020 v&agrave; thậm ch&iacute; v&otilde;ng hơn nếu điều độ kh&ocirc;ng cắt bỏ năng lượng t&aacute;i tạo.

Hay n&oacute;i một c&aacute;ch kh&aacute;c, con vịt California đ&atilde; đến Việt Nam.

<img src="https://static.fireant.vn/Upload/20240626/images/image(65).png" style="height:416px; width:575px" />

Phụ tải cả nước ng&agrave;y 11/2/2024 - tức mồng một Tết (nguồn: A0) cho thấy con vịt California đ&atilde; đến Việt Nam.

Rất may l&agrave; A0 v&agrave; điều độ cấp tỉnh đ&atilde; cắt bớt c&ocirc;ng suất của điện gi&oacute;, mặt trời v&agrave; điều độ giảm phần lớn thủy điện v&agrave;o thời điểm giữa trưa n&ecirc;n vẫn c&ograve;n 9.000 MW cho nh&agrave; m&aacute;y điện than, điện kh&iacute; được duy tr&igrave; vận h&agrave;nh qua trưa với c&ocirc;ng suất thấp để rồi c&oacute; thể tăng l&ecirc;n c&ocirc;ng suất 25.000 MW v&agrave;o tối mồng 1 Tết, phục vụ nh&acirc;n d&acirc;n khi điện mặt trời đ&atilde; kh&ocirc;ng ph&aacute;t nữa.

Trong một kịch bản tồi hơn, nếu to&agrave;n bộ số điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; l&agrave; tự sản, tự ti&ecirc;u th&igrave; sự việc sẽ ho&agrave;n to&agrave;n kh&aacute;c, điều độ quốc gia v&agrave; khu vực sẽ kh&ocirc;ng c&oacute; quyền cắt c&aacute;c m&aacute;i nh&agrave; đang ph&aacute;t điện v&agrave;o giữa trưa. C&aacute;c kỹ sư điều độ chỉ đơn giản l&agrave; thấy nhu cầu phụ tải gần như biến mất v&agrave;o giữa trưa (ng&agrave;y Tết, hay ng&agrave;y nghỉ), việc họ phải nhanh ch&oacute;ng l&agrave;m l&agrave; cắt hầu hết c&aacute;c nh&agrave; m&aacute;y nhiệt điện (c&oacute; thể cắt) để rồi sau đ&oacute; chịu cắt điện diện rộng v&agrave;o buổi tối, v&igrave; kh&ocirc;ng kịp khởi động lại ch&iacute;nh c&aacute;c nh&agrave; m&aacute;y đ&oacute;. L&uacute;c đ&oacute;, cả nước chỉ c&ograve;n nguồn thủy điện, cung cấp kh&ocirc;ng đủ cho nhu cầu.

Trong khi đ&oacute;, dự thảo Nghị định về mua b&aacute;n điện trực tiếp (DPPA) trong cuộc họp cuối c&ugrave;ng đang được đề xuất cho l&agrave;m điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; b&aacute;n cho kh&aacute;ch h&agrave;ng thoải m&aacute;i, kh&ocirc;ng hạn chế c&ocirc;ng suất min, max (nếu c&oacute; kết nối trực tiếp đường d&acirc;y ri&ecirc;ng với kh&aacute;ch h&agrave;ng ti&ecirc;u thụ v&agrave; kh&ocirc;ng nối lưới hệ thống). C&ugrave;ng l&uacute;c đ&oacute;, dự thảo Nghị định về khuyến kh&iacute;ch ph&aacute;t triển điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; tự sản, tự ti&ecirc;u cũng được chỉ đạo phải theo hướng người d&acirc;n kh&ocirc;ng chỉ tự sản, tự ti&ecirc;u m&agrave; được b&aacute;n l&ecirc;n lưới với một tỷ lệ nhất định.

Kinh nghiệm gi&aacute; FIT vừa qua cho thấy: Điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; c&oacute; thể b&ugrave;ng nổ rất mạnh, như đ&atilde; từng đạt 7.700 MW chỉ trong v&ograve;ng 1 năm nhờ Quyết định 13/2020/QĐ-TTg. Với xu thế giảm gi&aacute; thiết bị của hệ thống điện mặt trời v&agrave; nhu cầu &ldquo;rửa xanh&rdquo; kh&acirc;u sản xuất h&agrave;ng xuất khẩu, điện mặt trời tự sản, tự ti&ecirc;u c&oacute; thể dễ d&agrave;ng th&ecirc;m 10.000 MW v&agrave;o hệ thống chỉ trong v&ograve;ng 1 năm. Khi đ&oacute; đường cong con vịt California sẽ trở th&agrave;nh hiện hữu m&agrave; kh&ocirc;ng c&oacute; c&aacute;ch g&igrave; điều độ được, dẫn tới khủng hoảng v&agrave; sập lưới điện v&agrave;o buổi tối.

Về l&acirc;u d&agrave;i, con vịt California l&agrave;m nản l&ograve;ng những nh&agrave; đầu tư nh&agrave; m&aacute;y điện truyền thống (như điện kh&iacute; LNG) vốn đ&atilde; v&ocirc; v&agrave;n kh&oacute; khăn trong đầu tư, nay c&agrave;ng kh&oacute; thuyết phục c&aacute;c ng&acirc;n h&agrave;ng cho vay vốn. Con vịt cũng sẽ đẩy điện than v&agrave;o chỗ kh&ocirc;ng c&ograve;n động lực để duy tr&igrave; sản xuất. Thủy điện th&igrave; kh&ocirc;ng thể ph&aacute;t triển th&ecirc;m nữa, v&igrave; đ&atilde; hết nguồn. Pin lưu trữ với gi&aacute; hiện tại v&agrave; dự t&iacute;nh gi&aacute; cho 2030 ho&agrave;n to&agrave;n ngo&agrave;i tầm tay của c&aacute;c nh&agrave; đầu tư quy m&ocirc; c&ocirc;ng nghiệp ở Việt Nam, chỉ c&oacute; thể d&agrave;nh cho hộ c&oacute; điều kiện.

Do đ&oacute;, việc thảo luận về dự thảo Nghị định DPPA v&agrave; Nghị định khuyến kh&iacute;ch ph&aacute;t triển điện mặt trời m&aacute;i nh&agrave; tự sản, tự ti&ecirc;u cần phải c&oacute; những t&iacute;nh to&aacute;n đầy đủ v&agrave; khoa học về nguy cơ do đường con con vịt California đem lại.

Quy hoạch điện VIII đ&atilde; c&oacute; t&iacute;nh to&aacute;n đầy đủ v&agrave; d&ugrave; l&agrave; điện tự sản, tự ti&ecirc;u gia đ&igrave;nh, hay c&ocirc;ng nghiệp, nối lưới, hay kh&ocirc;ng nối lưới cần phải tu&acirc;n thủ theo Quy hoạch. Vấn đề kh&ocirc;ng đơn thuần l&agrave; ch&uacute;ng ta mong muốn loại bỏ c&aacute;c r&agrave;o cản về ph&aacute;p l&yacute; nhằm th&uacute;c đẩy năng lượng t&aacute;i tạo, m&agrave; phải t&iacute;nh ra được r&agrave;o cản về mặt vật l&yacute; v&agrave; kinh tế trong c&acirc;n bằng c&aacute;c nguồn.

N&oacute;i t&oacute;m lại, ph&aacute;p l&yacute; c&oacute; cởi mở bao nhi&ecirc;u cũng kh&ocirc;ng được ph&eacute;p vượt qua vật l&yacute;./.

<a href="https://nangluongvietnam.vn/duong-cong-con-vit-california-da-xuat-hien-o-viet-nam-32769.html">Đ&Agrave;O NHẬT Đ&Igrave;NH - CHUY&Ecirc;N GIA TẠP CH&Iacute; NĂNG LƯỢNG VIỆT NAM</a>

Trong bài báo dưới đây, chuyên gia Tạp chí Năng lượng Việt Nam sẽ phân tích về đường cong con vịt California trong tích hợp năng lượng mặt trời vào hệ thống điện và làm rõ thêm câu hỏi: Vịt California đã đến Việt Nam chưa? Các tác động, hệ lụy của hình dáng đồ thị này thế nào? Những vấn đề gì chúng ta cần quan tâm?