Con số khổng lồ n&agrave;y, theo The Economist, kh&ocirc;ng chỉ phơi b&agrave;y sự biến động trong cấu tr&uacute;c việc l&agrave;m của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, m&agrave; c&ograve;n l&agrave; lời cảnh b&aacute;o cho nhiều quốc gia kh&aacute;c.

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250921/images/screenshot-2025-09-21-at-17_37_17.png" style="height:359px; width:600px" />

Trung Quốc đang chứng kiến một hiện tượng lao động chưa từng c&oacute; trong lịch sử hiện đại, khi khoảng 200 triệu người &ndash; tương đương 1/4 lực lượng lao động cả nước &ndash; đang mưu sinh trong nền kinh tế thời vụ. Con số khổng lồ n&agrave;y, theo The Economist, kh&ocirc;ng chỉ phơi b&agrave;y sự biến động trong cấu tr&uacute;c việc l&agrave;m của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, m&agrave; c&ograve;n l&agrave; lời cảnh b&aacute;o cho nhiều quốc gia kh&aacute;c về tương lai của thị trường lao động to&agrave;n cầu. Đằng sau sự linh hoạt m&agrave; c&ocirc;ng việc thời vụ mang lại l&agrave; v&ocirc; v&agrave;n bất ổn, từ thu nhập bấp b&ecirc;nh, thiếu bảo hiểm x&atilde; hội, cho tới sự kiểm so&aacute;t ngặt ngh&egrave;o của c&aacute;c thuật to&aacute;n điều h&agrave;nh nền tảng.

Sự b&ugrave;ng nổ n&agrave;y bắt nguồn từ tốc độ ph&aacute;t triển nhanh ch&oacute;ng của c&aacute;c ứng dụng số v&agrave; sự dịch chuyển kinh tế sau đại dịch. Trong bối cảnh sản xuất c&ocirc;ng nghiệp chững lại, nhiều nh&agrave; m&aacute;y đ&oacute;ng cửa hoặc thu hẹp, h&agrave;ng chục triệu lao động n&ocirc;ng th&ocirc;n di cư v&agrave;o th&agrave;nh phố kh&ocirc;ng t&igrave;m thấy c&ocirc;ng việc ổn định đ&atilde; buộc phải cầm l&aacute;i xe m&aacute;y giao h&agrave;ng, l&aacute;i &ocirc; t&ocirc; dịch vụ hay chấp nhận những hợp đồng ngắn hạn tr&ecirc;n ứng dụng di động.&nbsp;

Theo b&aacute;o c&aacute;o của World Economic Forum, khoảng 84 triệu người Trung Quốc hiện dựa ho&agrave;n to&agrave;n v&agrave;o c&ocirc;ng việc thời vụ dựa tr&ecirc;n nền tảng số như nguồn thu nhập ch&iacute;nh. Đ&acirc;y l&agrave; con đường dễ tiếp cận khi chỉ cần một chiếc điện thoại v&agrave; phương tiện đi lại, song đổi lại, họ phải chấp nhận điều kiện l&agrave;m việc đầy rủi ro v&agrave; thiếu chỗ dựa an sinh.

Trong mắt nhiều người, lực lượng lao động thời vụ ch&iacute;nh l&agrave; biểu tượng cho sự linh hoạt trong kỷ nguy&ecirc;n số. Nhưng thực tế lại h&eacute; lộ một mặt tối kh&aacute;c: thu nhập bấp b&ecirc;nh v&agrave; ph&uacute;c lợi gần như bằng kh&ocirc;ng. C&aacute;c t&agrave;i xế giao h&agrave;ng tr&ecirc;n những nền tảng như Meituan hay Ele.me c&oacute; thể kiếm được mức thu nhập kh&aacute; nếu l&agrave;m to&agrave;n thời gian, nhưng đ&oacute; l&agrave; kết quả của những ng&agrave;y l&agrave;m việc k&eacute;o d&agrave;i hơn 12 tiếng, li&ecirc;n tục chạy đua với đồng hồ v&agrave; hệ thống định tuyến. Phần lớn chỉ l&agrave;m b&aacute;n thời gian, thu nhập dễ d&agrave;ng tụt dốc khi đơn h&agrave;ng giảm, khi chi ph&iacute; nhi&ecirc;n liệu tăng hoặc khi nền tảng thay đổi ch&iacute;nh s&aacute;ch.

Một b&aacute;o c&aacute;o của East Asia Forum ghi nhận nhiều người phải l&agrave;m việc trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, kh&ocirc;ng c&oacute; bảo hiểm tai nạn, trong khi chỉ một lỗi nhỏ hoặc một đơn h&agrave;ng trễ cũng c&oacute; thể khiến họ mất trắng cả ng&agrave;y c&ocirc;ng. Ngo&agrave;i ra, do phần lớn l&agrave; lao động nhập cư từ n&ocirc;ng th&ocirc;n, kh&ocirc;ng c&oacute; hộ khẩu đ&ocirc; thị, họ bị hạn chế tiếp cận y tế, gi&aacute;o dục, trợ cấp x&atilde; hội. C&aacute;c nền tảng quản l&yacute; c&ocirc;ng việc bằng thuật to&aacute;n, chấm điểm dựa tr&ecirc;n đ&aacute;nh gi&aacute; kh&aacute;ch h&agrave;ng, &aacute;p đặt mức phạt tự động.&nbsp;

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250921/images/screenshot-2025-09-21-at-17_36_35.png" style="height:620px; width:609px" />

Một nghi&ecirc;n cứu đăng tr&ecirc;n Wired chỉ ra rằng nhiều t&agrave;i xế giao h&agrave;ng ở Trung Quốc cảm thấy như m&igrave;nh phải &ldquo;mặc cả&rdquo; trực tiếp với một &ocirc;ng chủ v&ocirc; h&igrave;nh &ndash; hệ thống m&aacute;y t&iacute;nh quyết định họ c&oacute; được nhận đơn h&agrave;ng hay kh&ocirc;ng. Trong m&ocirc;i trường đ&oacute;, kh&aacute;i niệm c&ocirc;ng đo&agrave;n hay thương lượng tập thể gần như kh&ocirc;ng tồn tại, khiến người lao động gần như bất lực khi gặp tranh chấp.

Hệ quả x&atilde; hội từ lực lượng lao động khổng lồ nhưng thiếu đảm bảo n&agrave;y l&agrave; kh&oacute; lường. Khi nhu cầu dịch vụ giảm, khi chi ph&iacute; sinh hoạt leo thang, hoặc khi luật ph&aacute;p siết chặt nền tảng, thu nhập của h&agrave;ng triệu gia đ&igrave;nh c&oacute; thể bốc hơi chỉ sau một đ&ecirc;m. Ngay cả trong giai đoạn b&igrave;nh thường, sự bất m&atilde;n đ&atilde; hiện hữu.&nbsp;

C&aacute;c nh&oacute;m t&agrave;i xế nhiều lần l&ecirc;n tiếng tr&ecirc;n mạng x&atilde; hội về điều kiện l&agrave;m việc khắc nghiệt, những vụ tai nạn thương t&acirc;m v&agrave; &aacute;p lực tinh thần khi li&ecirc;n tục bị hệ thống chấm điểm. Một số cuộc phản đối nhỏ lẻ đ&atilde; diễn ra, phơi b&agrave;y những căng thẳng &acirc;m ỉ b&ecirc;n trong lớp vỏ ngo&agrave;i tưởng chừng năng động của nền kinh tế số.

C&acirc;u chuyện của Zhang Jinming, được tờ Reuters ghi lại, phản &aacute;nh r&otilde; n&eacute;t sự chật vật của h&agrave;ng triệu lao động thời vụ Trung Quốc. Zhang vốn l&agrave; nh&acirc;n vi&ecirc;n một doanh nghiệp nh&agrave; nước trong ng&agrave;nh bất động sản, c&ocirc;ng việc từng được xem l&agrave; ổn định v&agrave; c&oacute; uy t&iacute;n. Thế nhưng, khi c&ocirc;ng ty bắt đầu sa s&uacute;t c&ograve;n lương bị cắt giảm tới gần 1/4, cuộc sống của anh lập tức đảo lộn.&nbsp;

Để b&ugrave; đắp, mỗi chiều tan sở Zhang lại thay &aacute;o, l&ecirc;n xe m&aacute;y v&agrave; nhận đơn giao h&agrave;ng qua ứng dụng. Anh l&agrave;m đến tận gần nửa đ&ecirc;m, rong ruổi tr&ecirc;n đường phố với hi vọng kiếm th&ecirc;m được 60&ndash;70 nh&acirc;n d&acirc;n tệ, đủ để trả tiền điện, tiền thu&ecirc; nh&agrave; v&agrave; chi ti&ecirc;u h&agrave;ng ng&agrave;y.

Trong mắt nhiều người, việc nh&acirc;n vi&ecirc;n nh&agrave; nước phải đi giao đồ ăn l&agrave; một sự mất thể diện. Nhưng với Zhang, lựa chọn n&agrave;y l&agrave; lối tho&aacute;t duy nhất để chống chọi với chi ph&iacute; sinh hoạt ng&agrave;y một tăng. Anh thừa nhận cảm gi&aacute;c mệt mỏi k&eacute;o d&agrave;i, vừa phải giữ thể diện nơi c&ocirc;ng sở, vừa gồng m&igrave;nh l&agrave;m th&ecirc;m ban đ&ecirc;m để lo cho gia đ&igrave;nh.&nbsp;

<img alt="" src="https://static.fireant.vn/Upload/20250921/images/screenshot-2025-09-21-at-17_42_04.png" style="height:381px; width:600px" />

Một c&acirc;u chuyện kh&aacute;c được phản &aacute;nh qua đoạn phim lan truyền tr&ecirc;n mạng x&atilde; hội, ghi lại h&igrave;nh ảnh một người giao đồ ăn thời vụ Trung Quốc kh&oacute;c giữa ca l&agrave;m việc v&igrave; kiệt sức. Người n&agrave;y chia sẻ rằng anh đang l&agrave;m 10 tiếng một ng&agrave;y, kh&ocirc;ng c&oacute; thời gian nghỉ thực sự, vừa chống chọi với &aacute;p lực ho&agrave;n th&agrave;nh đơn h&agrave;ng đ&uacute;ng thời hạn, vừa phải lo lắng về việc l&agrave;m sao kiếm đủ tiền để phụ gi&uacute;p cha mẹ, lo cho bản th&acirc;n v&agrave; gia đ&igrave;nh.&nbsp;

Nền kinh tế thời vụ kh&ocirc;ng c&ograve;n l&agrave; c&acirc;u chuyện ri&ecirc;ng của một quốc gia; từ Uber, Grab đến DoorDash, c&aacute;c nền tảng dịch vụ linh hoạt đ&atilde; len lỏi v&agrave;o khắp nơi. Nếu kh&ocirc;ng c&oacute; ch&iacute;nh s&aacute;ch quản l&yacute; ph&ugrave; hợp, h&agrave;ng trăm triệu người lao động ở c&aacute;c nước kh&aacute;c c&oacute; thể sẽ rơi v&agrave;o v&ograve;ng xo&aacute;y tương tự: việc l&agrave;m linh hoạt nhưng thiếu bảo đảm, hệ thống an sinh x&atilde; hội bị thử th&aacute;ch v&agrave; nguy cơ bất ổn x&atilde; hội gia tăng.&nbsp;

Giải ph&aacute;p kh&ocirc;ng đơn giản, nhưng kh&ocirc;ng thể tr&igrave; ho&atilde;n. Nhiều chuy&ecirc;n gia cho rằng c&aacute;c quốc gia cần khẩn trương cập nhật khung ph&aacute;p l&yacute;, đưa lao động thời vụ v&agrave;o diện được bảo vệ bởi luật lao động. Nếu thế giới chỉ ca ngợi sự linh hoạt n&agrave;y m&agrave; bỏ qua nỗi lo bấp b&ecirc;nh, nền kinh tế to&agrave;n cầu c&oacute; thể phải trả gi&aacute; đắt cho một lực lượng lao động đ&ocirc;ng đảo nhưng thiếu an to&agrave;n, thiếu bền vững v&agrave; dễ d&agrave;ng trở th&agrave;nh t&acirc;m điểm của những bất ổn x&atilde; hội.&nbsp;

Theo: The Economist, Reuters

<a href="https://markettimes.vn/200-trieu-lao-dong-thoi-vu-noi-am-anh-cua-trung-quoc-lam-kiet-suc-nhung-khong-co-bao-hiem-chi-1-loi-nho-cung-mat-ca-ngay-cong-91110.html">Vũ Anh-Link gốc</a>

Con số khổng lồ này, theo The Economist, không chỉ phơi bày sự biến động trong cấu trúc việc làm của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, mà còn là lời cảnh báo cho nhiều quốc gia khác.
